Noardburgum / Noordbergum

Topografische kaart Noardburgum (2010)Noardburgum is nog niet lang een zelfstandig dorp, pas op 8 oktober 1930 werd dit een feit. Voor 1930 was Noardburgum “Bergumerheide” genaamd en behoorde het onder het dorpsgebied van Burgum.

Zoals de oude naam al aangeeft bestond het gebied ten noorden van Burgum in het verleden uit één groot heidegebied. Op de heide was in de 18e eeuw eenvoudige bebouwing te vinden in de vorm van hutten. Bij Kuikhorne was een kleine buurt met huizen ontstaan. In de 19e eeuw werd dit heidegebied helemaal ontgonnen door toedoen van de grootgrondbezitter Nicolaas Ypeij. Het doortrekken van de Rijksstraatweg van Zwartewegsend naar Groningen heeft hier een stimulerende invloed op gehad. Ontginning en wegenaanleg trokken vele arbeiders aan, waardoor het aantal bewoners van de heide sterk vermeerderde. Er heerste echter veel armoede en werkloosheid onder de mensen, terwijl de woningen vaak niet meer dan plaggenhutten waren.

De eerste wegen ten noorden van de Rijksstraatweg waren zandwegen. Tussen de zandwegen de Zevenhuisterweg en de Goddeloze Singel was vroeger een groot bos, de zgn. Du Toursbossen, later ook wel het Schwartsenbergsbos genaamd. Het gedeelte van dit bos ten noorden van de Rijksstraatweg tot Veenwouden is als gemeentelijk eigendom in de loop van de eerste helft van de twintigste eeuw geheel aangemaakt en tot grasland omgevormd. In ruilverkavelingverband is enige jaren geleden weer een gedeelte van dit bos teruggeplant. Het gedeelte bos ten zuiden van de Rijksstraatweg, aan de Zomerweg, is enigszins aangetast door de bouw van het verpleeghuis Nieuw Toutenburg. 

Nieuw Toutenburg

Pas in de negentiende eeuw kwam door de grootschalige ontginning de eerste duurzame bebouwing op de heide tot stand. Ypeij liet op de ontgonnen grond enkele boerderijen bouwen, waarvan “Groot Veldlust” in 1850 de eerste was. In 1843 was er al een armhuis gebouwd, thans klompmakerij, aan de Dr. Ypeijlaan. Hier werden in de beginjaren een noodschool en een noodkerk ondergebracht. In 1851 kwam de kerk aan de Rijksstraatweg gereed en in 1864 een nieuw schoolgebouw.

Dr.Ypeijlaan 2 - klompmakerij (klompenmuseum)

Tot voor de oorlog was Noardburgum een verzameling van verschillende buurtjes, zonder een eigen dorpskom. Daarna vond er relatief gezien een flinke groei plaats zodat Noardburgum qua inwonertal nu het vierde dorp van de gemeente is, na Burgum, Hurdegaryp en Gytsjerk. De vermeerdering van de woningvoorraad had tot gevolg dat er een dorpskom langs de Zevenhuisterweg ontstond. Rijdt men over de Rijksstraatweg dan lijkt Noardburgum enigszins op een wegdorp.