Jistrum / Eestrum
De naam Jistrum en in het Nederlands Eestrum verwijst naar hoog gelegen zandgronden, welke al vroeg bewoond waren. Het dorp ligt aan de noordoost zijde van de gemeente.
Landschappelijk behoort de streek tot het zgn. coulissenlandschap. Dit is een kleinschalig landschap, de hooggelegen weilanden worden omzoomd door houtwallen met veel begroeiing met eik, berk, lijsterbes enz. en de lager gelegen weilanden worden omgeven door elzensingels.
De hooggelegen gronden zijn al vroeg in cultuur gebracht en bewoond. Juist voor het begin van de jaartelling vestigden zich de eerste mensen. Daar waar de bossen werden weggebrand ten behoeve van de landbouw ontstonden uitgestrekte heidevelden. Helaas is er nu niets meer wat hier aan herinnert.
Van oorsprong is Jistrum een esdorp, wat betrekking heeft op de oudste landbouwnederzettingsvorm in Noord-Nederland. Aan de randen van de kern Jistrum werden in het verleden boerderijen gebouwd. De stalmest werd elk jaar weer op de nabijgelegen akkercomplexen gebracht, waardoor na vele eeuwen de voor esdorpen zo karakteristieke opgehoogde bouwlanden zijn ontstaan. Rond Jistrum kwamen vanouds drie es-complexen voor, na. De Ies, It Koartlân en de Gjisten (De Geesten). Hoewel het karakter van een esdorp ook nu nog zichtbaar is, althans De Ies, heeft de bebouwing zich in de loop van de tijd meer en meer langs de wegen voortgezet, zodat nu het karakter van een wegdorp is te constateren.
In Jistrum en verder rond het Burgumermar ontstonden in het verleden boerderijen die specifiek voor deze streek zijn. Het gaat hierbij om boerderijen met een dwars voorhuis, waarbij het (rieten) dak van het voorhuis doorloopt tot aan het uilenbord van de achtergelegen schuur. Het pand Schoolstraat 31 is een mooi voorbeeld van een boerderij van het Burgumermartype.Verder heeft het dorp nog enkele monumenten, waarvan de middeleeuwse kerk de belangrijkste is en diverse karakteristieke panden.
De Achterweg in het dorp geeft de grens aan tussen de vroegere heide en het dorpsgebied van Jistrum. Het is een karakteristiek landschapselement evenals de Harstewei.
Het noordelijke deel van de buurtschap Skûlenboarch behoort ook bij Jistrum. Dit is het gebied ten noorden van het Pr. Margrietkanaal. Het buurtschapje bestaat hier o.m. uit een café.
Het dorp op de kaart: