Monumenten
Rijksmonumentenlijst
De monumenten, stads- en dorpsgezichten die onder de bescherming van de monumentenwet vallen noemt men rijksmonumenten. De eigenaar van een beschermd monument moet het nodige doen om het monument in stand te houden en mag het niet ontsieren, beschadigen of vernielen.
Ook voor de gemeente Tytsjerksteradiel is een monumentenlijst vastgesteld. In 1990 stonden hier 41 kleine monumenten en 16 grote (kerken en drie states) op vermeld, in totaal 57 stuks. Nadien is de lijst belangrijk uitgebreid, zie hieronder.
Momenteel bevat de lijst meer dan 500 panden.
Monumenten Inventarisatie Project (MIP)
In het begin van de jaren negentig is een landelijke inventarisatie van jongere monumenten, het zogenaamde Monumenten Inventarisatie Project (MIP) van start gegaan. De bedoeling hiervan was om de Rijksmonumentelijst aant te vullen met panden, c.q. objecten uit de periode 1850-1940. Dit betrof de jonge bouwkunst, niet alleen de jongere panden uit de periode 1850 - 1940, maar ook objecten zoals bruggen en gemalen, electriciteitshuisjes enz.. Ook in de gemeente Tytsjerksteradiel is deze inventarisatie verricht. Voor een groot deel kwam de groslijst met daarop 480 objecten overeen met de lijst van de Stichting Karakteristyk. De lijst Karakteristiek 1993 bevat momenteel ongeveer 500 panden.
De volgende stap was de daarop volgende procedure van het Monumenten Selectie Project (MSP), waarin een selectie van de zogenaamde MIP-panden tot Rijksmonument werd vastgesteld. In eerste instantie waren er een vijftigtal objecten uit de periode 1850-1940 geselecteerd. In 1996 werden er via de gemeenteraad ruim 40 panden en monumentale objecten bij de Minister aangemeld en tot Rijksmonument uitverkoren. Zo werd de Monumentenlijst voor de gemeente Tytsjerksteradiel flink uitgebreid.