Tytsjerk / Tietjerk

Topografische kaart Tytsjerk (2010)De gemeente Tytsjerksteradiel ontleent haar naam aan dit dorp, gelegen in het westelijke deel van de gemeente. Tytsjerk gaf vroeger de toegang tot onze aloude grietenij vanuit het westen en was de poort van Leeuwarden, als men vanaf Groningen kwam.

In 1531 werd het eerste deel van de huidige Rijksstraatweg door de stadhouder Schenck van Toutenburg vanaf Leeuwarden naar Swarteweisein (ten noorden van Tytsjerk) gelegd. Hier had de stadhouder zijn zomerverblijf "Toutenburg" en hier eindigde dan ook de "Swartewech". Vanaf het eind van deze weg moest de reiziger richting Groningen in die tijd door Tytsjerk en verder langs de Zomerweg.

Van 1531 tot 1830, toen de Rijksstraatweg doorgetrokken werd richting Hurdegaryp en verder, was Tytsjerk de eerste pleisterplaats voor het wegverkeer van Leeuwarden naar Groningen.

Op Toutenburg (foto: Trudi Dorreboom-Rosenboom, september 2008)

Tengevolge van het uitvenen door de eeuwen heen ontstonden veel plassen en poelen en werd de omgeving een goed jachtgebied. Daarnaast zorgde de goede ligging t.o.v. Leeuwarden er voor dat deze omgeving geschikt werd om er buitenplaatsen te vestigen, zoals Vijversburg, Toutenburg, Woelwijk en Hanenburg. Alleen de buitenplaats Vijversburg is nu nog over. Het ligt bij Swarteweisein, in het bos van IJpeij. Dit is een belangrijk karakteristiek landschapselement in de gemeente. Het park is voor het publiek opengesteld. De karakteristieke elenementen naast het landhuis, zoals de kas, grot en de bruggetjes trekken veel publiek. Tegenover Vijversburg werd in 1892 het karakteristieke complex bejaardenwoningen gebouwd van de Stichting Op Toutenburg.

Door de vele inpolderingen van de veenplassen ten behoeve van de landbouw zijn de meeste plassen en poelen verdwenen. Vroeger waren er ook veel eendenkooien, waarvan er nu nog drie over zijn: twee in de Lytse Geast en een in het gebied van de Louwsmar. De Lytse Geast is een buurtschap van Tytsjerk en ligt op een zandrug temidden van de veengrond.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Tytsjerk een forensendorp. De nieuwe huizen werden ten noorden van de spoorweg uit 1866 gebouwd. Zo verschoof het accent in de bebouwing steeds meer naar het noorden, richting Rijksstraatweg. Dit werd ook versterkt door de aanleg van het bungalowpark "Woelwijk" tussen het dorp en het bos. De kerk is nu wat excentrisch gelegen in het zuiden van het dorp.

Kerk, Tytsjerk (foto: Trudi Dorreboom-Rosenboom, september 2008)